Tứ chi

TỨ CHI TỲ VỊ CHI MẠT

4 tay chân là 4 ngành ngọn của tỳ vị. Nên gọi là Tứ Mạt.

TỨ CHI GIẢ, CHƯ DƯƠNG CHI BẢN

4 tay chân là gốc của mọi khí dương

TỨ CHI QUYẾT LÃNH

4 tay chân lạnh thêm. Đây là nói người mắc bệnh thương hàn, khi hàn tà mới vào tam dương kinh thì tứ chi nhiệt (nóng sốt). Nếu không trị hết, hàn tà vào bán biểu, bán lý, tức là tà khí đã dần dần nhiễm vào trong thì tứ chi ôn (âm ấm). Nếu không trị hết, hàn tà truyền vào thiếu âm kinh, quyết âm kinh mà thâm hãm ở đấy thì tứ chi quyết lãnh (lạnh buốt mà da thịt thâm đen).

Những người mắc bệnh thổ tả hay băng huyết, thổ huyết làm cho dương khí thoát đi, hay những người đau ốm lâu ngày, dương khí suy kiệt đi, cũng làm cho tứ chi quyết lãnh, còn gọi tắt là tứ quyết.

TỨ CHI BẤT DỤNG

4 tay chân cứng đơ như khúc cây không vận dụng được. Bởi tứ chi là ngành ngọn của tỳ vị, tứ chi bẩm thụ ở vị khí, mà vị khí không tự dẫn những chất tinh hoa của thủy cốc đến tứ chi được, phải nhờ tỳ khí vận chuyển cho mới đến được.

Nay tỳ kinh có bệnh (ví dụ như đầy trướng, tiết tả, đình tích, bế kinh, vvv) không tiêu hóa được thủy cốc ở vị để làm tân dịch dẫn ra tứ chi, thì tứ chi không có chất khí hóa của thủy cốc, nên ngày ngày yếu đi, khi mạch không thông lợi, gân xương cơ nhục không có khí làm sao cử động được. Bởi vậy nói: "tỳ ở trong, tứ chi ở ngoài, nhưng tỳ có bệnh thì tứ chi bất dụng"

TỨ CHI CÂU CẤP

4 tay chân co quắp. Dương khí suy tổn thì thiếu sức nóng làm cho 4 tay chân co quắp. Đã thiếu dương khí nóng thì chỉ còn lại âm khí lạnh. Lạnh ít thì 4 chân tay co lại ủ vào lòng rồi trùm mền. Lạnh nhiều thì hàn khí nhập Can, Can khí lạnh, các đường gân co lại làm cho chân tay co quắp, tựa như người bị trúng phong, nhưng không méo mồm xếch mắt như trúng phong

TỨ CHI BẤT THU

4 tay chân buông thõng không co lại được là bởi thấp khí thắng vị khí.

TỨ CHI PHIỀN TÁO

4 tay chân buồn phiền nóng ráo. 4 tay chân là ngành ngọn của tỳ vị. Tỳ vị thuộc thổ, thổ bị tâm hỏa, tiểu trường hỏa xâm lấn. Thế là: thổ thì thấp, hỏa thì nhiệt. Thấp và nhiệt hợp lại công phá làm cho 4 tay chân buồn phiền nóng ráo.

TỨ CHI MÃN MUỘN

4 tay chân đầy trướng buồn bực, đó là can hỏa vượng xung khắc tỳ thổ là vậy.
Tay chân mà buồn phiền, vì trong "ngũ tâm" (trái tim là một, 2 lòng bàn tay, 2 lòng bàn chân nữa là 5. Vậy 4 lòng bàn tay bàn chân cũng là 4 con tim, đã là con tim thì nóng quá sinh buồn phiền.

KẾT DƯƠNG GIẢ, THŨNG TỨ CHI

Khí âm dương của con người lúc nào cũng phải thông hòa thư thái. Nếu dương kết lại thì làm sưng 4 tay chân, vì 4 tay chân là hình thể của con người, 4 tay chân là gốc của những dương khí. Vậy khí phải về với hình thể, nay khí kết lại không về với hình thể, thì hình thể phải sưng lên.

THANH DƯƠNG THỰC TỨ CHI

Thanh dương = Dương khí trong sạch. Khí trong sạch ấy nhờ những chất ăn uống vào tỳ vị mà sinh ra. Tỳ chủ tứ chi, tứ chi là gốc của dương khí. Vậy ăn uống vào tỳ vị, tỳ vị lọc những chất thanh dương tươi mát cho tứ bàng cũng như làm sung thực cho tứ chi. Còn những chất âm vẩn đục (trọc âm) thì đưa về lục phủ.

Đông y số điển - Định Ninh - LÊ ĐỨC THIẾP